Cao nguyên Golan là một mảnh đất cao ở một trong những nơi dễ xung đột nhất trên Trái đất. Vậy cao nguyên Golan thuộc nước nào?
Cao nguyên Golan, vùng đất rộng lớn nằm giữa giữa Syria, Israel, Liban và Jordan. Nhờ địa thế cao nhưng tương đối bằng phẳng và nằm giữa nhiều quốc gia, nên bất cứ nước nào kiểm soát Cao nguyên Golan cũng có thể triển khai vũ khí để xới tung mọi ngóc ngách ở Syria hay Israel.
Golan là lãnh thổ của Syria cho đến năm 1967, khi Israel chiếm đóng Golan trong Chiến tranh Sáu ngày và sau đó sáp nhập nó. Cuộc thôn tính năm 1981 không được quốc tế công nhận và các Nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc xác định chủ quyền của Israel đối với khu vực này là vô hiệu và vô hiệu hóa các cuộc đàm phán đang chờ xử lý với Syria.
Syria đã thất bại trong việc giành lại quyền kiểm soát Golan trong cuộc chiến Ả Rập-Israel năm 1973, kết thúc theo hiệp định đình chiến năm 1974 và đặt một lực lượng quan sát viên Liên Hợp Quốc dọc theo ranh giới ngừng bắn.
Syria yêu cầu trả lại toàn bộ hoặc một phần lãnh thổ để đổi lấy bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào trong tương lai với Israel. Các cuộc đàm phán hòa bình gián tiếp và trực tiếp lặp đi lặp lại giữa Israel và Syria đã không đạt được thỏa thuận.
Ai sống ở Cao nguyên Golan?
Có khoảng 40.000 người sống ở Golan. Khoảng một nửa trong số họ là những người định cư Do Thái. Phần còn lại là Druze và một nhóm nhỏ Alawites. Druze là những người Ả Rập thực hành một nhánh của Hồi giáo. Nhiều người trong số họ coi mình là người Syria. Alawites là một nhánh của Hồi giáo Shiite. Tổng thống Syria Bashar Assad và các nhân vật chủ chốt trong chế độ của ông là Alawites.
Tại sao Golan lại quan trọng về mặt chiến lược
Golan là một cao nguyên rộng 1.200 km2 (460 dặm vuông) nhìn ra Lebanon, Syria và Thung lũng Jordan.
Golan chỉ cách Damascus 60 km (40 dặm) và cung cấp cho Israel một vị trí thuận lợi và điểm phòng ngự tấn công mạnh mẽ khi quan sát được toàn bộ chuyển động quân sự qua biên giới. Trong khi đó, sự kiểm soát của Syria đối với Golan sẽ cung cấp cho quốc gia này tầm cao chiến lược nhìn ra Israel.
Tình hình an ninh đã được nâng cao bởi cuộc nội chiến ở Syria, nơi đã chứng kiến Iran và đồng minh Shiite người Lebanon Hezbollah cố thủ trên ngưỡng cửa của Israel thông qua sự ủng hộ của họ đối với chế độ Assad. Israel nói Iran và Hezbollah là mối đe dọa và Golan là một hàng rào an ninh của họ.
Golan có những tài nguyên gì?
Một vấn đề quan trọng khác là tài nguyên nước trong một khu vực khô cằn. Khu vực lưu vực Golan chảy vào sông Jordan và Biển hồ Galilee, cả hai nguồn nước chính của Israel. Israel khai thác tới 1/3 lượng nước nuôi sống 9 triệu dân và phục vụ nền nông nghiệp trị giá hơn 10 tỷ USD nhờ nước từ Cao nguyên Golan. Vùng đất màu mỡ được sử dụng cho nông nghiệp, với diện tích trồng cho vườn nho và vườn cây ăn trái.
Đây cũng là nơi có khu nghỉ mát trượt tuyết duy nhất ở Israel.
Ngoài ra, vùng đất này cũng có thể chứa hàng tỷ mét khối dầu mỏ và khí đốt bên dưới nó.
Do vậy, Cao nguyên Golan được xem là khu vực chiến lược nhất ở Trung Đông về địa lý và quân sự. Trong các cuộc xung đột trải dài thế kỷ 20, Cao nguyên Golan luôn là tâm điểm trong xung đột giữa Syria và Israel.
Syria có đòi được Cao nguyên Golan?
Sau khi người Anh và người Pháp lần lượt rút khỏi lãnh thổ Syria ở giai đoạn cuối Thế chiến thứ II, Cao nguyên Golan được công nhận là phần lãnh thổ không thể tách rời khỏi sự kiểm soát của chính quyền ở Damascus. Trong chiến tranh Israel- Arab năm 1948, Syria từng dùng Cao nguyên Golan triển khai pháo và “san phẳng” nhiều khu vực ở Bắc Israel.
Đến năm 1967, trong cuộc “Chiến tranh sáu ngày” giữa Israel và các quốc gia Arab ở Trung Đông, Tel Aviv đã dùng vũ lực chiếm được vùng đất chiến lược này từ tay Syria cùng Dải Gaza và Bán đảo Sinai từ Ai Cập, Bờ Tây sông Jordan và Đông Jerusalem.
Giữa căng thẳng lúc đó, Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc (LHQ) đã họp khẩn và ra Nghị quyết số 242 kêu gọi Israel lập tức trao trả các vùng lãnh thổ chiếm đóng để đổi lại sự công nhận đầy đủ đối với Nhà nước Do Thái của các nước Arab và theo đó từng bước kiến tạo hoà bình thực sự ở Trung Đông.
Tuy nhiên, nhiều tháng sau, hai bên xung đột vẫn bất đồng về việc bên nào hành động trước theo Nghị quyết 242. Các nước Arab tuyên bố họ không đời nào đàm phán trước khi Israel rút quân khỏi vùng chiếm đóng, còn Israel khẳng định họ sẽ không lùi quân khi chưa có một thoả thuận hoà bình cùng sự công nhận đầy đủ. Kết quả là Israel vẫn tiếp tục kiểm soát 5 vùng lãnh thổ chiếm được và xây dựng các khu định cư trên đó.
Chưa nguôi mối thù cũ, năm 1973, Ai Cập và Syria quyết tâm tấn công Israel một lần nữa để giành lại các vùng đất bị mất từ cuộc chiến năm 1967 trong chiến tranh có tên Yom Kippur. Tuy nhiên, một lần nữa liên minh Arab không đạt được mục đích của mình.
Kết thúc xung đột, Tel Aviv tiếp tục kiểm soát Cao nguyên Golan nhưng trả bớt một phần cho Damascus. Đồng thời, theo thỏa thuận đạt được năm 1974, một vùng phi quân sự tại Cao nguyên Golan được lập ra dưới sự giám sát và duy trì hoà bình của các binh sĩ gìn giữ hoà bình Liên Hợp Quốc (LHQ).
Đến năm 1981, Israel bất ngờ ra quyết định sáp nhập toàn bộ các khu vực chiếm đóng vào lãnh thổ, trong động thái không được Hội đồng Bảo an LHQ, với Mỹ là một thành viên, công nhận. LHQ khi đó thậm chí khẳng định sự chiếm đóng của Israel trên Cao nguyên Golan là “hoàn toàn vô nghĩa”.
Nhiều thập kỉ qua, Syria không ít lần tìm kiếm khả năng Israel trao trả vùng đất này bằng biện pháp ngoại giao, bao gồm cả cuộc đàm phán bí mật vào năm 2010 dưới sự bảo trợ của cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama. Tuy nhiên, khi sắp tìm được giải pháp hợp lý, cuộc nội chiến Syria bùng phát năm 2011 khiến mọi nỗ lực trước đó tan thành mây khói.
Với việc Tổng thống Donald Trump hôm 25/3/2019 công nhận Cao nguyên Golan thuộc sở hữu của Israel cho thấy khả năng đòi lại vùng lãnh thổ này của Syria trở nên xa vời hơn bao giờ hết.
