Thị trường carbon là gì? Thị trường carbon là thị trường có các tín chỉ/ chứng chỉ carbon được cấp và bán để ngăn ngừa, giảm thiểu khí thải nhà kính.
Về cơ bản, khoa học về biến đổi khí hậu khá đơn giản. Khi chúng ta thải ra các khí nhà kính như carbon dioxide, nhiều nhiệt hơn sẽ bị giữ lại trong bầu khí quyển của Trái đất, làm tăng nhiệt độ toàn cầu và làm mất ổn định khí hậu.
Con đường chính trị để ngăn điều đó xảy ra vô cùng phức tạp – một sự phức tạp thể hiện trong một trong những chủ đề chính của các cuộc đàm phán về khí hậu của Liên hợp quốc năm nay tại Madrid: thị trường carbon quốc tế.
Thị trường carbon đã tồn tại ở một số quốc gia và khu vực. Như hệ thống “giới hạn và thương mại” được sử dụng bởi E.U. và bang California, chính phủ đặt ra giới hạn về lượng khí nhà kính một ngành hoặc lĩnh vực nhất định của nền kinh tế có thể được thải ra. Các doanh nghiệp sau đó được cho phép có thể thải ra bao nhiêu tấn CO2. Những người phát thải ít hơn lượng được phân bổ có thể bán phần còn lại cho các doanh nghiệp khác, thúc đẩy mọi người cắt giảm lượng khí thải nhanh hơn.
Kế hoạch thị trường carbon quốc tế chính hiện có ngày nay được thiết lập theo nghị định thư Kyoto năm 1997 của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu. Theo thỏa thuận đó, các nước phát triển có mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, nhưng các nước đang phát triển thì không. Vì vậy, nếu một quốc gia đang phát triển giảm lượng khí thải bằng cách xây dựng một nhà máy pin năng lượng mặt trời hoặc trồng cây chẳng hạn, họ có thể bán “tín chỉ” cho một quốc gia phát triển, có thể tính mức giảm phát thải đó vào mục tiêu của chính mình.
Nhưng thị trường đó đã sụp đổ do những lo ngại về hiệu quả môi trường và tham nhũng. Hoa Kỳ rời khỏi giao thức Kyoto vào năm 2001 và E.U. đã ngừng cho phép các quốc gia thành viên mua các khoản tính chỉ vào năm 2012, do lo ngại các dự án không thành công trong việc giảm lượng khí thải như họ đã tuyên bố, khiến ít người mua tiềm năng. Ở Ukraine và Nga, những quốc gia vẫn tiếp tục sử dụng các khoản tín dụng, các nhà nghiên cứu phát hiện ra các công ty đã lạm dụng hệ thống này để làm giàu cho chính mình với cái giá phải trả là khí hậu. Một báo cáo năm 2015 cho thấy ước tính khoảng 80% các dự án thuộc chương trình buôn bán carbon ở Kyoto có chất lượng môi trường thấp và hệ thống đã thực sự làm tăng lượng khí thải lên khoảng 600 triệu tấn.
Các cuộc đàm phán ở Madrid về Điều 6 sẽ tạo ra một hệ thống mới thay thế cho giao thức Kyoto, hết hiệu lực vào năm 2020.
Thị trường carbon là gì – Thị trường carbon ở Việt Nam
Đầu năm 2022, Chính phủ yêu cầu các bộ liên quan xây dựng Đề án thành lập thị trường carbon tại Việt Nam.
Theo Tờ trình của Bộ Tài nguyên và Môi trường về việc phê duyệt Đề án phát triển thị trường carbon tại Việt Nam, trong thời gian qua có nhiều tổ chức, doanh nghiệp trong nước đã tham gia thực hiện các dự án theo Cơ chế phát triển sạch, Cơ chế tín chỉ chung, cơ chế trao đổi tín chỉ carbon theo chương trình hợp tác và một số cơ chế trao đổi tín chỉ carbon tự nguyện khác. Thông qua việc thực hiện dự án các cơ chế này, các doanh nghiệp đã có thêm nguồn tài chính từ việc trao đổi, bán tín chỉ carbon, được tiếp nhận công nghệ phát thải thấp từ các nước phát triển.
Để có cơ sở trao đổi, mua bán tín chỉ carbon giữa các tổ chức, doanh nghiệp trong nước, góp phần thúc đẩy thực hiện các hoạt động giảm nhẹ phát thải khí nhà kính, việc phát triển thị trường carbon trong nước đã được đặt ra từ năm 2011 tại Đề án quản lý phát thải khí gây hiệu ứng nhà kính; quản lý các hoạt động kinh doanh tín chỉ carbon ra thị trường thế giới, ban hành kèm theo Quyết định số 1775/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Phát triển thị trường carbon trong nước được coi là nhiệm vụ trọng tâm ưu tiên nêu tại Nghị quyết số 24-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương năm 2013, Kế hoạch thực hiện Thỏa thuận Paris được Thủ tướng Chính phủ ban hành năm 2016. Tuy nhiên, trong giai đoạn vừa qua, Việt Nam chưa có nghĩa vụ bắt buộc phải cắt giảm phát thải khí nhà kính nên các doanh nghiệp không có nhu cầu mua tín chỉ carbon mà chỉ được trao đổi theo các cơ chế hợp tác với quốc tế.
Theo yêu cầu của Thỏa thuận Paris, Việt Nam phải thực hiện nghĩa vụ bắt buộc giảm phát thải khí nhà kính kể từ năm 2021 theo đóng góp do quốc gia tự quyết định, đặc biệt cần nỗ lực thực hiện các biện pháp giảm phát thải khí nhà kính hướng tới mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 theo cam kết tại Hội nghị COP 26. Các công cụ định giá carbon cần được triển khai áp dụng ở nước ta, trong đó có việc phát triển thị trường carbon trong nước.
Luật Bảo vệ môi trường được Quốc hội khóa XIV thông qua tại kỳ họp thứ 10 đã quy định về tổ chức và phát triển thị trường carbon; lộ trình và thời điểm triển khai thị trường carbon trong nước đã được quy định tại Nghị định quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozon. Theo Luật Bảo vệ môi trường, việc phát triển thị trường carbon trong nước bao gồm các hoạt động trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon thu được từ cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon. Các cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính sẽ được phân bổ hạn ngạch phát thải khí nhà kính và có quyền trao đổi, mua bán trên thị trường carbon trong nước.
Triển khai các hoạt động giảm phát thải khí nhà kính và phát triển thị trường carbon là xu thế tất yếu của thế giới. Để thực thi có hiệu quả quy định của Luật Bảo vệ môi trường về tổ chức và phát triển thị trường carbon, việc xây dựng và thực hiện Đề án phát triển thị trường carbon tại Việt Nam là hết sức cần thiết, nhằm cụ thể hóa các nội dung, hoạt động cần triển khai để thiết lập và vận hành thị trường carbon.
Thị trường carbon là gì? Triển khai thực hiện tốt thị trường carbon giúp các doanh nghiệp và toàn xã hội thực hiện các hoạt động giảm nhẹ phát thải khí nhà kính với chi phí thấp, thúc đẩy phát triển công nghiệp phát thải thấp, chuyển đổi mô hình nền kinh tế theo hướng carbon thấp, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và thực hiện cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính theo quy định của Thỏa thuận Paris.
Thị trường carbon là gì? Thuế carbon ở Việt Nam
Thuế carbon là một loại thuế được áp dụng với lượng khí carbon phát thải của quá trình đốt cháy nhiên liệu tạo ra khí carbon dioxide (CO2). Đây là một trong những tác nhân gây ra hiện tượng nóng lên của trái đất và biến đổi khí hậu toàn cầu.
Nhiều nghiên cứu đánh giá của các tổ chức quốc tế như Tổ chức và phát triển kinh tế, Ngân hàng Thế giới đã chỉ ra rằng đánh thuế carbon là một giải pháp hiệu quả để giảm lượng phát thải khí CO2. Đồng thời, góp phần tạo ra nguồn thu ngân sách nhà nước để đầu tư trở lại cho việc bảo vệ môi trường, khuyến khích tăng trưởng xanh.
Thuế carbon là một công cụ kinh tế tuần hoàn mới mẻ ở Việt Nam, còn khá xa lạ với người dân và doanh nghiệp. Do đó, các chuyên gia đề xuất việc áp dụng thuế carbon ở Việt Nam cần có lộ trình cụ thể, đồng thời phải nhanh chóng hoàn thiện pháp luật tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho việc thực hiện hóa thuế carbon.
Giảm phát thải carbon là gì?
Bù đắp carbon là sự giảm phát thải carbon dioxide hoặc khí nhà kính được thực hiện để bù đắp hoặc bù đắp lượng phát thải được tạo ra ở nơi khác. Một tấn carbon bù đắp thể hiện việc giảm một tấn carbon dioxide hoặc tương đương của nó trong các khí nhà kính khác.
Tín chỉ carbon là gì
khái niệm tín chỉ carbon được phát triển từ các cuộc thảo luận quanh Cơ chế phát triển sạch (CDM) trong Nghị định thư Kyoto 1997, với khoảng 190 quốc gia đã đồng ý các mục tiêu chung nhằm giảm phát thải toàn cầu. Một trong các giải pháp được thúc đẩy lúc bấy giờ là công nhận Chứng nhận giảm phát thải (CER), một loại “tín chỉ carbon” nhằm điều hướng thị trường với mục tiêu làm giảm lượng khí thải carbon trên toàn thế giới. Các quốc gia hoặc doanh nghiệp có thể bán tín chỉ carbon không dùng hết để thu thêm tiền hoặc mua thêm tín chỉ để tránh bị phạt.
Theo Chương trình Môi trường LHQ (UNEP), CER là một loại tín chỉ carbon được hình thành sau khi chương trình CDM được quốc tế công nhận. Tín chỉ carbon là chứng chỉ có thể giao dịch thể hiện mức độ giảm một tấn CO2 hoặc một loại khí thải gây hiệu ứng nhà kính khác. CO2 là khí nhà kính chủ yếu nên được lấy làm đơn vị quy đổi. Việc mua bán khoản tín dụng này giữa các tổ chức có thể tạo ra nguồn tài chính đóng góp để hỗ trợ trực tiếp cho các dự án giảm phát thải ở các nước đang phát triển.
Theo cách hiểu thông thường, tín chỉ carbon là giấy phép do chính phủ hoặc cơ quan quản lý cấp, cho phép chủ sở hữu của nó đốt một lượng nhiên liệu CO2 xác định trong một khoảng thời gian được quy định. Chẳng hạn trên thế giới, UNEP đã đứng ra phân bổ lượng tín chỉ nhất định cho các công ty hoặc quốc gia và có thể giao dịch chúng để giúp cân bằng tổng lượng khí thải trên toàn thế giới. UNEP cũng xây dựng các cơ chế khuyến khích các nước thành viên đạt được mục tiêu giảm phát thải carbon thông qua cơ chế giao dịch khí phát thải.
Kể từ năm 2008, nhiều hoạt động của UNEP đã được tiến hành theo hướng trung hòa carbon, một phần nhờ vào việc mua tín chỉ carbon. Từ đó, tổ chức này cũng đã giảm được 35% lượng khí thải. Nhiều tổ chức, cá nhân mua tín chỉ carbon để bù đắp lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính liên quan việc đi lại, chủ yếu bằng máy bay.
Mục đích ban đầu của việc thúc đẩy thị trường tín chỉ carbon là giải phóng nguồn tài chính ước tính lên tới hàng nghìn tỷ USD từ các hoạt động phát thải khí nhà kính để bù đắp cho kinh phí bảo vệ rừng, phát triển năng lượng tái tạo hoặc tài trợ các dự án khác ngăn chặn biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, UNEP cũng lưu ý việc xây dựng cơ chế cho thị trường tín chỉ carbon cần được kiểm soát chặt chẽ nhằm hạn chế tình trạng kinh doanh carbon đơn thuần mà không mang lại lợi ích gì cho mục tiêu chung giảm phát thải khí nhà kính.
“Về cơ bản vẫn phải tiếp tục các biện pháp trồng cây gây rừng, bảo vệ than bùn sử dụng cho việc trồng trọt”, ông Shoa Ehsani – chuyên gia môi trường của UNEP cho biết. Theo đó, các cơ chế tín chỉ carbon chỉ nên được xem là bù đắp kinh phí cho việc cấp vốn và phát triển những dự án năng lượng tái tạo hay khuyến khích sử dụng năng lượng hiệu quả, chứ không phải là biện pháp thay thế.
Thị trường carbon là gì? Xây dựng thị trường mua bán phát thải khí carbon tại Việt Nam
Hiện nay, một sàn giao dịch khí thải Carbon đang được tiến hành thử nghiệm. Đây là sản phẩm đã được giới thiệu tại sự kiện Công nghệ quốc gia Techfest 2020, hướng tới xây dựng một sàn giao dịch giữa bên nhà máy/doanh nghiệp (bên phát thải) và chủ đầu xanh/lao động sạch (bên giảm thải) dựa trên công nghệ Blockchain 4.0 dành cho các loại hàng hóa đặc biệt như: Tín chỉ Carbon, Chứng chỉ xanh, Trái phiếu xanh. Nếu các nhà máy/doanh nghiệp không thể giảm phát thải hoặc không tuân thủ Cơ chế giảm và bù đắp Carbon, họ sẽ có thể phải mua những tín chỉ Carbon này để bù đắp lượng phát thải của mình.
Ví dụ như nếu một nhà máy có chỉ số phát thải cao hơn mực quy định thì nhà máy đó sẽ bị phạt tiền nếu vượt mức quy định. Nhưng nếu họ mua tín chỉ carbon để bù đắp phần chênh lệch sẽ giúp tiết kiệm chi phí đáng kể. Tại Châu Âu, những hãng hàng không của bất kỳ quốc gia nào đã tham gia Tổ chức hàng không dân dụng quốc tế, khi bay qua không phận châu Âu phải đạt mức carbon cân bằng (carbon neutral) theo quy định của EU nếu không muốn phải chịu mức phạt khá cao.
Thị trường carbon là gì? Thị trường carbon tự nguyện
Có hai loại thị trường carbon tồn tại; tuân thủ quy định và thị trường tự nguyện. Thị trường tuân thủ được sử dụng bởi các công ty và chính phủ mà theo luật phải tính đến lượng phát thải KNK của họ. Nó được quy định bởi các chế độ giảm thiểu carbon bắt buộc của quốc gia, khu vực hoặc quốc tế.
Thị trường tự nguyện đã trở nên rất quan trọng đối với công trình nông, lâm nghiệp. Thị trường carbon tự nguyện là việc tư nhân / doanh nghiệp giao dịch mua bán chứng chỉ carbon.
Một số công ty đề nghị khách hàng trung hòa lượng khí thải carbon của họ (ví dụ: British Airways cung cấp carbon các chuyến bay trung lập và Morgan Stanley cung cấp lượng tín chỉ carbon tương đương). Các khu vực tư nhân có thể mua tín chỉ các-bon trực tiếp từ các dự án, công ty (ví dụ: Các tạp chất sinh học) hoặc từ quỹ carbon (ví dụ: Quỹ carbon sinh học của Ngân hàng Thế giới).
