Căn nguyên của mối hận thù giữa Palestine và Israel có thể được truy vết về lịch sử và các sự kiện quan trọng sau đây:
- Lịch sử lâu dài: Vùng Palestine đã trải qua nhiều thời kỳ chế độ và thống trị khác nhau, từ thời La Mã cổ đại, qua đế chế Arab, đế chế Ottoman, đến sự chi phối của Anh sau Thế chiến thứ nhất. Sự chia cắt và thay đổi chủ quyền này đã tạo ra sự mâu thuẫn lịch sử.
- Thỏa thuận Balfour (1917): Tuyên bố Balfour năm 1917 của Anh, trong đó họ ủng hộ việc thành lập “một nơi ổn định cho người Do Thái” tại Palestine, đã tạo ra một mâu thuẫn ban đầu giữa người Palestine và người Do Thái.
- Thỏa thuận chia cắt của Liên Hợp Quốc (1947): Nghị định số 181 của Liên Hợp Quốc năm 1947 đã chia lãnh thổ Palestine thành hai phần, một cho người Palestine và một cho người Do Thái, tạo ra căn nguyên của vấn đề hôm nay.
- Chiến tranh Israel-Arab (1948): Việc Israel tuyên bố độc lập và bị xâm chiếm bởi các nước láng giềng Ả Rập đã gây ra sự căng thẳng và thất bại trong việc giải quyết xung đột lãnh thổ.
- Chiến tranh 6 ngày (1967): Cuộc chiến này đã mở rộng lãnh thổ Israel và thúc đẩy sự xung đột lãnh thổ và bảo mật tới mức cao điểm.
- Chiến tranh Yom Kippur (1973): Cuộc chiến này đã gia tăng thêm căng thẳng trong khu vực và đã không đạt được giải quyết lâu dài.
- Phong trào giải phóng Palestine (PLO): PLO, dưới sự lãnh đạo của Yasir Arafat, đã tổ chức các hoạt động kháng chiến và tấn công, đóng góp vào mối căng thẳng.
- Thỏa thuận Oslo (1993): Mặc dù được ký kết, thỏa thuận này cũng không thể đạt được một giải pháp lâu dài cho xung đột và đã trải qua nhiều thách thức.
- Intifada (2000): Sự bùng nổ của phong trào kháng chiến vào năm 2000, được gọi là Intifada thứ hai, đã làm leo thang căng thẳng và bạo lực trong khu vực.
- Xây dựng khu định cư và bảo mật: Israel đã tiếp tục xây dựng các khu định cư ngày càng mở rộng ở Bờ Tây, và các biện pháp bảo mật khắt khe đã khiến cuộc sống hàng ngày của người Palestine trở nên khó khăn.
Mối hận thù này có các yếu tố đa dạng, bao gồm lãnh thổ, tôn giáo, văn hóa và chính trị. Cả hai bên đã thể hiện sự không tin tưởng lẫn nhau và thường xuyên thất bại trong việc đạt được sự thỏa thuận lâu dài. Mặc dù đã có những nỗ lực hòa bình và thỏa thuận, thì vấn đề này vẫn là một trong những xung đột ngoại giao khó giải quyết nhất trong lịch sử.
Từ thất bại của đế quốc Ottoman
Theo Đài BBC, sau khi đế quốc Ottoman thất bại trong Thế chiến 1 (1914-1918), Anh kiểm soát vùng lãnh thổ Palestine vốn trước đó thuộc đế quốc Ottoman (tiền thân của nhà nước Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay).
Vùng đất Palestine khi đó có phần lớn là người Ả Rập và một phần thiểu số cư dân Do Thái, nhưng không hề có xung đột nào giữa họ.
Căng thẳng giữa hai dân tộc này gia tăng khi cộng đồng quốc tế giao cho Anh nhiệm vụ thiết lập “quê hương” cho người Do Thái tại Palestine.
Do đó, với người Do Thái, Palestine là quê nhà của tổ tiên họ, nhưng người Ả Rập tại Palestine cũng khẳng định chủ quyền của họ với vùng đất này và phản đối việc sắp xếp của Anh.
Người Do Thái bắt đầu tới Palestine định cư từ năm 1917 theo kế hoạch của Anh, khi đó nắm quyền ủy trị (quyền cai trị một thuộc địa thuộc nước bại trận) Palestine. Số lượng người Do Thái di cư tới Palestine đặc biệt tăng cao trong giai đoạn Thế chiến 2 (1939-1945) nhằm chạy trốn khỏi nạn diệt chủng của Đức quốc xã.
Cùng với đó, xung đột giữa người Do Thái và người Ả Rập gia tăng. Các xung đột phản đối quyền cai quản của Anh với vùng đất Palestine cũng tăng.
Năm 1947, Liên Hiệp Quốc thông qua nghị quyết xóa bỏ quyền ủy trị của Anh ở Palestine và chia cắt vùng đất Palestine thành hai quốc gia độc lập, của người Ả Rập (đó là nhà nước Palestine) và người Do Thái.
Người Palestine không chấp nhận nghị quyết của Liên Hiệp Quốc, do đó Jerusalem tiếp tục bị chia rẽ cho đến khi Israel chiếm hoàn toàn vùng đất thiêng này sau cuộc Chiến tranh 6 ngày năm 1967.
Nhà nước Israel ra đời
Năm 1948, vì không thể giải quyết được mâu thuẫn, chính quyền Anh rời đi và các lãnh đạo Do Thái tuyên bố thành lập nhà nước Israel ngày 14-5-1948.
Nhiều người Palestine phản đối việc đó và chiến tranh bùng nổ chỉ một ngày sau đó. Quân đội của các nước Ả Rập xung quanh cũng đã nhảy vào tham chiến.
Khoảng 750.000 người Palestine hoặc phải tháo chạy, hoặc bị buộc phải rời nhà trong ngày họ gọi là “Ngày thảm họa” (al-Nakba) 15-5-1948 đã đi vào lịch sử dân tộc Palestine.
Cho tới lúc cuộc chiến kết thúc theo một thỏa thuận ngừng bắn một năm sau đó, Israel đã kiểm soát hầu hết lãnh thổ Palestine. Trong khi đó, Jordan chiếm vùng đất là khu vực Bờ Tây, Ai Cập chiếm Gaza.
Thành phố Jerusalem bị chia đôi giữa lực lượng Israel ở phía tây và lực lượng Jordan ở phía đông.
Và vì chưa bao giờ có một thỏa thuận hòa bình khi hai bên đổ lỗi cho nhau nên các cuộc xung đột và chiến tranh vẫn tiếp diễn trong vài thập kỷ tiếp theo.
Trong cuộc Chiến tranh 6 ngày năm 1967, Israel chiếm Đông Jerusalem và Bờ Tây, đồng thời chiếm luôn gần hết cao nguyên Golan của Syria, Gaza và bán đảo Sinai của Ai Cập.
Hầu hết người tị nạn Palestine và con cháu họ sống tại Gaza và Bờ Tây, và cư trú tại các nước láng giềng như Jordan, Syria và Lebanon.
Họ chưa bao giờ được chính quyền Israel cho phép trở về nhà, một điều mà Tel Aviv cho rằng sẽ đe dọa sự tồn tại của nhà nước Do Thái.
Israel tuyên bố toàn bộ Jerusalem là thủ đô của họ, nhưng người Palestine tuyên bố Đông Jerusalem làm thủ đô của nhà nước Palestine trong tương lai.
Cho tới nay, Mỹ là một trong số vài nước công nhận tuyên bố của Israel về việc sở hữu toàn bộ Jerusalem. Cụ thể, ngày 6-12-2017, tổng thống Mỹ khi đó Donald Trump đã chính thức công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel và sẽ chuyển đại sứ quán Mỹ về thành phố này.
Trong 50 năm qua Israel đã xây dựng rất nhiều khu nhà định cư ở các khu vực này. Hiện có hơn 600.000 người Do Thái của Israel sống tại đây.
Người Palestine cáo buộc việc xây các khu định cư và đưa dân tới ở là vi phạm luật pháp quốc tế và gây cản trở cho tiến trình hòa bình, nhưng Israel bác bỏ.
Chuyện gì đang xảy ra?
Trên thực tế, căng thẳng vẫn luôn nóng giữa Israel và những người Palestine sống tại Đông Jerusalem, Gaza và Bờ Tây.
Khu vực Gaza hiện do phong trào Hồi giáo Hamas (theo đường lối kháng chiến) của Palestine quản lý. Lực lượng này từng giao tranh quân sự nhiều lần với Israel.
Israel và Ai Cập siết chặt các đường biên giới với Gaza để ngăn chặn nguồn cung vũ khí cho Hamas.
Trong khi những người Palestine ở Gaza và Bờ Tây nói họ khổ sở với chính quyền Israel, Israel nói họ chỉ đang hành động để tự vệ trước bạo lực của Palestine.
Căng thẳng leo thang kể từ đầu tháng lễ Ramadan của người Hồi giáo vào trung tuần tháng 4-2021, khởi đầu từ những xung đột giữa cảnh sát Israel và người Palestine tại đền Al Aqsa.
Việc đe dọa trục xuất các gia đình Palestine ở Đông Jerusalem cũng khiến xung đột giữa hai bên bị “đổ thêm dầu”.
