Việt Nam vừa trở thành một trong 5 ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc nhiệm kỳ 2020 – 2021 số phiếu 192/193. Vậy Ủy viên không thường trực Hội đồng bảo an Liên Hợp Quốc là như thế nào?
Đây là lần thứ hai Việt Nam ứng cử vào Hội đồng bảo an Liên Hợp Quốc (United Nations Security Council, viết tắt UNSC). Việt Nam từng là thành viên không thường trực Hội đồng bảo an nhiệm kỳ 2008 – 2009 và đảm nhận vai trò chủ tịch Hội đồng bảo an vào tháng 7/2008 và tháng 10/2009.
Hội đồng bảo an là một trong 6 cơ quan chính của Liên Hợp Quốc, được thành lập nhằm duy trì hoà bình và an ninh quốc tế. Theo Điều 39 của Hiến chương Liên Hợp Quốc, Hội đồng bảo an là cơ quan duy nhất của Liên Hợp Quốc có quyền quyết định đánh giá thực tại của các mối đe doạ đối với hoà bình, phá hoại hoà bình hoặc hành động xâm lược, và sẽ khuyến nghị hoặc quyết định các biện pháp cần được tiến hành phù hợp với các Điều 41 và 42, để duy trì hoặc khôi phục hoà bình và an ninh quốc tế.
Hội đồng bảo an có 15 thành viên, trong đó 5 thành viên thường trực và 10 thành viên được bầu với nhiệm kỳ hai năm. Mọi nghị quyết của Hội đồng Bảo an chỉ được thông qua với sự nhất trí của 5 nước thành viên thường trực là Mỹ, Anh, Pháp, Nga và Trung Quốc. Hiện nay, chỉ có 5 thành viên này là những quốc gia được phép sở hữu vũ khí hạt nhân chiếu theo Hiệp ước Cấm phổ biến Vũ khí Hạt nhân. Mỗi khi có một nghị quyết của Hội đồng Bảo an không được thông qua do 1 nước thành viên thường trực bỏ phiếu chống, ta nói rằng nước đó đã phủ quyết.
Ngoài 5 thành viên thường trực, còn có các nước thành viên không thường trực (các thành viên này do các nước luân phiên nhau đảm nhiệm theo kết quả bầu cử tại đại hội đồng). Từ 1946 đến 1965, Hội đồng Bảo an chỉ có 6 thành viên luân phiên (theo bầu cử) nhưng con số này sau đó được mở rộng lên 10 thành viên với định mức cho mỗi khu vực như sau: 2 ghế cho các khu vực châu Phi, châu Á, châu Mỹ, và Tây Âu, 1 ghế cho Đông Âu, và ghế còn lại luân phiên giữa châu Phi và châu Á. Các nước thành viên luân phiên được chia thành 2 nhóm với nhiệm kỳ 2 năm xen kẽ nhau, tức mỗi năm có 5 thành viên ra đi để nhường chỗ cho 5 gương mặt mới, bắt đầu từ ngày 1/1.
Năm 2019 có tổng cộng 6 ứng viên tham gia ứng cử các vị trí ủy viên không thường trực Hội đồng bảo an năm nay gồm: Nigeria, Tunisia, Việt Nam, Grenadines, Estonia, Romania.
Vai trò của ủy viên không thường trực Hội đồng bảo an Liên Hợp Quốc là như thế nào?
Nếu như một trong 5 thành viên chính thức có quyền phủ quyết thì vai trò của thành viên không chính thức có ý nghĩa gì? Là người chơi chính hay chỉ là chiếc bình hoa di động?
Để trả lời câu hỏi này, trước hết cần hiểu vai trò của thành viên thể hiện qua việc bỏ phiếu của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc:
- Mỗi thành viên Hội đồng có một phiếu bầu. Các thành viên giơ tay để bỏ phiếu, và ngồi vào một cái bàn hình móng ngựa.
- Để được phê chuẩn, một nghị quyết của Hội đồng phải có chín phiếu “CÓ” trong số 15 và không có phiếu “KHÔNG” nào trong số năm thành viên thường trực.
- Một phiếu “KHÔNG” từ một trong năm thành viên thường trực giết chết nghị quyết.
- Không có thứ gọi là phiếu “VETO” (phủ quyết) trong các quy tắc chính thức của Liên Hợp Quốc, mặc dù phiếu “KHÔNG” từ một thành viên thường trực có tác dụng phủ quyết nghị quyết.
- Nếu một thành viên “ABSTAINS” (bỏ phiếu trắng) thì nó không được tính là phiếu “CÓ” hoặc “KHÔNG”
Mặc dù phần lớn phụ thuộc vào các quốc gia cụ thể ngồi quanh bàn và thậm chí tính cách của các thành viên đại biểu, sự chia rẽ giữa các thành viên thường trực là một nhắc nhở và mở cửa cho các thành viên không thường trực đóng vai trò lớn hơn. Về mặt này vai trò của các thành viên không thường trực đặc biệt quan trọng trong việc thúc đẩy Hội đồng giải quyết hậu quả của xung đột ngay cả khi Hội đồng đã không thể vượt qua 5 thành viên thường trực để tự giải quyết xung đột. Ví dụ: Ai Cập, Nhật Bản, New Zealand, Tây Ban Nha và Thụy Điển đều đã đóng vai trò lãnh đạo thành công theo nhiều cách khác nhau trong vài năm qua về các vấn đề liên quan đến nhân đạo khác nhau liên quan đến Syria.
