Tâm lý trẻ tuổi dậy thì có nhiều thay đổi quan trọng, cha mẹ cần có hướng tư vấn, nếu không sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ.
Tiến sĩ, bác sĩ Đỗ Minh Loan, Phụ trách khoa Sức khỏe Vị thành niên (Bệnh viện Nhi Trung ương) cho biết dậy thì là giai đoạn phát triển từ trẻ em sang người trưởng thành, được bắt đầu từ 10 tuổi đến 19 tuổi (một số tài liệu khác cho rằng bắt đầu từ 8 tuổi với trẻ em gái và 9 tuổi với trẻ em trai). Trong độ tuổi này lại chia thành 3 giai đoạn khác nhau:
– Giai đoạn 1: 10-14 tuổi,
– Giai đoạn 2: 14-16 tuổi,
– Giai đoạn 3: 16-19 tuổi.
Mỗi giai đoạn lại có một sự thay đổi về tâm sinh lý khác nhau.
Theo bác sĩ Minh Loan, để nhận biết con đang bắt đầu bước vào giai đoạn dậy thì, điều đầu tiên bố mẹ cần chú ý đến là sự phát triển về thể chất. Trong giai đoạn dậy thì, dưới tác động của các hormone tăng trưởng và hormone sinh dục, cơ thể trẻ sẽ phát triển mạnh mẽ cả về chiều cao và cân nặng. Đồng thời xuất hiện các đặc tính sinh dục thứ phát tạo ra sự khác biệt về vóc dáng cơ thể giữa trẻ nam và trẻ nữ. Thông thường, các trẻ em nữ sẽ dậy thì sớm hơn trẻ em nam từ 1 đến 2 năm.
“Thay đổi hình thể lớn nhất khi trẻ dậy thì đó là phát triển về vóc dáng cơ thể. Đối với các bé gái, lớp mỡ dưới da phát triển mạnh, đặc biệt ở các vùng ngực, mông, đùi, cánh tay tạo nên các đường cong trên cơ thể. Từ đó cơ thể trẻ sẽ mềm mại, nữ tính hơn.
Ngoài ra, các đặc tính sinh dục thứ phát trong giai đoạn này cũng có sự phát triển. Ở bé gái tuyến vú phát triển là dấu hiệu đầu tiên của dậy thì. Quá trình này xảy ra dưới tác động của estrogen do buồng trứng bài tiết ra. Ở trẻ khỏe mạnh bình thường, tuổi trung bình tuyến vú bắt đầu phát triển là 10-11 tuổi.
Đặc điểm thứ hai là phát triển của lông mu, sự xuất hiện này thường xuất hiện sau khi tuyến vú phát triển từ 6 đến 12 tháng và được chia ra thành nhiều giai đoạn khác nhau.
Một dấu hiệu khẳng định bé gái đã dậy thì hoàn toàn đó là bắt đầu có kinh nguyệt. Tuổi trung bình có kinh lần đầu khoảng 12,5-13,5 tuổi. Kinh nguyệt xuất hiện sau khi phát triển tuyến vú là 2-2,5 năm. Tuổi có kinh lần đầu phụ thuộc vào nhiều yếu tố như chủng tộc, tình trạng gia đình, dinh dưỡng… Như vậy, khi phụ huynh thấy trẻ có sự thay đổi về mặt hình thể và nội tiết như trên điều đó chứng tỏ trẻ gái đang dậy thì”, bác sĩ Minh Loan phân tích.
Tâm lý trẻ tuổi dậy thì
Dưới đây là một số sự thay đổi tâm sinh lý của trẻ ở tuổi dậy thì mà bác sĩ Đỗ Minh Loan đưa ra:
– Tính độc lập của trẻ: Từ một đứa trẻ phụ thuộc hoàn toàn vào bố mẹ, ở tuổi dậy thì trẻ thể hiện tính tự chủ trong suy nghĩ và hành động. Trẻ muốn được tham gia ý kiến và đưa ra các quyết định trong các vấn đề của mình. Tính độc lập của trẻ cũng tùy thuộc vào từng giai đoạn tuổi, ví dụ ở độ tuổi từ 10 đến 13 tuổi trẻ bắt đầu có xu hướng tách khỏi cha mẹ, ít tham gia các hoạt động cùng cha mẹ, miễn cưỡng chấp nhận lời khuyên của cha mẹ.
Ở giai đoạn từ 14 đến 16 tuổi những mâu thuẫn của trẻ với cha mẹ ngày càng gay gắt và lên đến đỉnh điểm do ngày càng ít quan tâm đến gia đình và giành nhiều thời gian với bạn bè hơn. Còn từ 17 đến 19 tuổi, lúc này trẻ có ý thức trở lại những giá trị lời khuyên của cha mẹ, tôn trọng hiểu biết hơn với những kinh nghiệm của cha mẹ truyền thụ lại.
– Quan tâm đến hình ảnh cơ thể: Đây là thay đổi rất căn bản, vì ở tuổi dậy thì trẻ tò mò với những thay đổi trên cơ thể mình, muốn tìm hiểu cấu tạo cơ thể, sự khác biệt giới tính và bắt đầu có nhu cầu làm đẹp theo từng giai đoạn tuổi khác nhau. Từ 10 đến 13 tuổi trẻ bắt đầu quan tâm đến bản thân và những thay đổi trong quá trình dậy thì. Dễ lo lắng, buồn rầu về những nhược điểm của cơ thể hoặc hay so sánh mình với những bạn cùng trang lứa.
Từ 14 đến 16 tuổi, trẻ bắt đầu quen và chấp nhận với hình thức cơ thể, đồng thời giành nhiều thời gian để làm cho mình đẹp hơn và hấp dẫn hơn. Còn giai đoạn từ 17 đến 19 tuổi, trẻ không còn quá để ý đến hình thức trừ khi có những bất thường xảy ra.
– Quan hệ với bạn bè: Mở rộng quan hệ xã hội, chơi theo nhóm bạn và chịu ảnh hưởng của nhóm bạn cùng chơi. Thay đổi cần chú ý nhất trong quan hệ bạn bè đó là giai đoạn từ 14 đến 16 tuổi trẻ bắt đầu chơi với những nhóm bạn khác giới, bắt đầu có quan hệ lãng mạn, hẹn hò và thử nghiệm tình dục.
– Thay đổi về nhận thức: Đây là giai đoạn tích lũy nhanh và mạnh các kinh nghiệm, kỹ năng sống và khả năng tư duy, phân tích những tình huống ngày một phát triển. Ví dụ như khả năng nhận thức được cảm xúc của bản thân với những người khác, chỉ số thông minh và sáng tạo tăng nhanh trong giai đoạn từ 14 đến 16 tuổi. Đặc biệt đề cao giá trị bản thân nên dễ dẫn đến hành vi, nguy cơ tự tử, trầm cảm, nghiện thuốc…
Với tất cả những thay đổi về mặt tâm lý trên, bác sĩ Minh Loan cho rằng ở giai đoạn này mỗi người mẹ ngoài trách nhiệm chăm sóc, bảo ban…thì cần là một người bạn của con, nắm bắt thay đổi về tâm lý của con từ đó để chia sẻ, đồng cảm và hướng những suy nghĩ của con sao cho tích cực nhất.
