Thực trạng rửa tiền ở Việt Nam khá phức tạp với nhiều phương thức, thủ đoạn rửa tiền rất tinh vi. Tuy nhiên, nguy cơ rửa tiền ở Việt Nam được đánh giá ở mức “trung bình”, theo Ngân hàng Nhà nước.
Ngân hàng Nhà nước vừa công bố báo cáo “kết quả đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền, tài trợ khủng bố giai đoạn 2012-2017” hồi giữa tháng 5/2019.
Theo đánh giá tại báo cáo, lĩnh vực ngân hàng đang có nguy cơ rửa tiền cao nhất. Cụ thể, có gần 90% tổng số báo cáo giao dịch đáng ngờ (STR) gửi đến Cục Phòng chống rửa tiền có liên quan đến lĩnh vực ngân hàng.
Báo cáo cho biết, mặc dù không phải tất cả các khoản tiền thu bất chính đều được tội phạm đưa vào chu trình tẩy rửa tiền, song điều này cũng chứng tỏ so với các lĩnh vực khác trong nền kinh tế, khả năng bọn tội phạm lựa chọn hệ thống ngân hàng nhằm hợp pháp hóa các khoản thu bất chính để biến những đồng “tiền bẩn” trên thành “tiền sạch” là cao hơn.
Nguy cơ rửa tiền trong lĩnh vực ngân hàng được xác định: “có thể liên quan chủ yếu đến việc rửa tiền có nguồn gốc từ tội tham ô tài sản (tội phạm chủ yếu liên quan đến những người có chức vụ, quyền hạn), đánh bạc và trốn thuế. Để che giấu nguồn tiền thu được, tội phạm thường sử dụng tài khoản ngân hàng dưới tên người khác để nhận và chuyển các khoản tiền có nguồn gốc bất hợp pháp”.
Lĩnh vực có nguy cơ rửa tiền cao thứ hai là bất động sản. Báo cáo cho biết, đây là lĩnh vực thu hút được nhiều nguồn tiền đầu tư có giá trị lớn, các giao dịch mua bán, chuyển nhượng bất động sản có thể thực hiện bằng tiền mặt hoặc chuyển khoản và không thông qua sàn giao dịch bất động sản nên rất khó cho các cơ quan chức năng kiểm tra, xác định nguồn gốc của tiền. Để rửa tiền, các đối tượng phạm tội thường nhờ người thân trong gia đình mua, chuyển nhượng, cho tặng bất động sản.
Một lĩnh vực có nguy cơ rửa tiền cao nữa là “kênh chuyển tiền phi chính thức”. Báo cáo cho biêt, với những lợi ích vượt trội về phí chuyển tiền, tính tiện lợi, đơn giản về thủ tục… các kênh chuyển tiền phi chính thức (chuyển tiền ngầm) cũng được sử dụng để chuyển kiều hối về Việt Nam.
“So với các kênh chuyển tiền chính thức, các kênh chuyển tiền ngầm này tiềm ẩn nguy cơ rửa tiền cao hơn”, báo cáo đánh giá.
Với lĩnh vực chứng khoán, báo cáo cho biết, từ năm 2015 đến nay, cơ quan quản lý đã tiến hành phối hợp, xác minh, xử lý đối với 7 vụ việc giao dịch có dấu hiệu đáng ngờ liên quan đến rửa tiền trong lĩnh vực chứng khoán. Cơ quan quản lý đã nhận được 2 báo cáo giao dịch đáng ngờ nhận được từ công ty chứng khoán.
Đặc biệt, từ 2012 – tháng 9/2017, không có vụ rửa tiền nào bị điều tra, truy tố, xét xử liên quan đến lĩnh vực chứng khoán… Qua các phân tích báo cáo đưa ra kết luận nguy cơ rửa tiền đối với lĩnh vực chứng khoán là “trung bình”.
Còn với lĩnh vực bảo hiểm, từ năm 2010 – 9/2016, Cục Phòng chống rửa tiền đã tiếp nhận 176 STR từ các doanh nghiệp trong lĩnh vực bảo hiểm, chiếm 3,17% tổng số STR. Tuy số lượng báo cáo STR trong lĩnh vực bảo hiểm chiếm tỷ trọng nhỏ, song việc chấp hành các quy định về phòng, chống rửa tiền ngày càng được các doanh nghiệp bảo hiểm quan tâm và thực hiện nghiêm túc. Qua đó, báo cáo đánh giá nguy cơ rửa tiền ở mức “trung bình thấp”…
Mức độ tổn thương sẽ như thế nào?
Kết quả tại báo cáo cho thấy, ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tài chính và nền kinh tế quốc gia. Với mạng lưới rộng lớn và là kênh trung gian tài chính cung cấp đa dạng các sản phẩm, dịch vụ tài chính như: cho vay, nhận tiền gửi, cho thuê tài chính, kinh doanh ngoại tệ, các công cụ thị trường tiền tệ…, mức độ tổn thương về rủi ro rửa tiền trong lĩnh vực ngân hàng được đánh giá ở mức “trung bình cao”.
Đối với mức độ tổn thương của 6 sản phẩm, dịch vụ ngân hàng (huy động cá nhân, điện chuyển khoản ngân hàng, tài khoản tiền gửi thanh toán, tài trợ thương mại, tài khoản đại lý và dịch vụ ngân hàng điện tử), thì hầu hết ở mức “tương đối cao”; riêng dịch vụ ngân hàng điện tử ở mức “trung bình” và dịch vụ tài khoản đại lý ở mức “thấp”.
Các kết quả đánh giá cũng cho thấy, mức độ dễ tổn thương về rửa tiền trong lĩnh vực chứng khoán đạt mức xếp hạng “trung bình”. Báo cáo cho biết, mức xếp hạng và kết quả đánh giá dựa vào việc chạy mô hình trên cơ sở kết quả khảo sát và thông tin thu thập được qua bảng câu hỏi điều tra từ cơ quan quản lý (Ủy ban Chứng khoán nhà nước và Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng) và 49 công ty chứng khoán đang hoạt động.
Với lĩnh vực bảo hiểm, mức độ tổn thương về rửa tiền được đánh giá là “thấp”. Trên thực tế đây vẫn là lĩnh vực chiếm tỷ trọng nhỏ trên thị trường tài chính Việt Nam. Còn đối với nhóm các tổ chức tài chính khác (có sự đa dạng về loại hình, địa bàn hoạt động rộng khắp cả nước với quy mô thường là rất nhỏ so với các tổ chức hoạt động trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng), mức độ tổn thương về rửa tiền hầu hết là “thấp” và “trung bình”, chỉ có hệ thống chuyển tiền ngầm có mức độ tổn thương là “cao” và quỹ đầu tư phát triển địa phương là “trung bình cao”.
